Greinasafn fyrir flokkinn: Snjall

Sandkaka

(c) Zen&Senf

Uppi í dalnum fyrir ofan sundlaugina á Seyðisfirði voru tvö tröll að prakkarast í hraunsandinum.

„Leikum leik veranna. Gerum ráð fyrir að börn þessara vera leiki sér í sandkassa, rífist, steli leikföngum hvers annars, lumbri hvert á öðru og blandi sandkökurnar sínar með vatni sem gerir sandkassann ónothæfan til leikja þar sem hann verður fljótlega fullur af drullu,“ sagði annað tröllið og henti nokkrum litlum gjallmolum í sandinn. „Sjáðu, þarna birtist skyndilega á töflu róluvallarins texti eins og ósýnileg hönd hafi skrifað hann: „Þú skalt ekki blanda vatni við sandkökur í sandkassanum og ekki slást. Fara skaltu eftir þessum reglum,“ og þar sem börnin eru ennþá ólæs, les eigandi róluvallarins þetta fyrir þau. – Núna fer hann. – Sjáðu, þarna kemur umsjónarmaður.“

(c) Zen&Senf

„Allt í lagi,“ sagði hitt tröllið og tók þar með þátt í leiknum og setti einn stóran gjallmola við hlið mörgu, litlu gjallmolanna: „Flestir hætta að drullumalla og slást. En það á bara við um flesta, ekki alla. Það þýðir að þeim verður ekki aðeins refsað af hinum heldur líka af umsjónarmanninum. Þó þau rífist ekki lengur um málið, berja þau afbrotamanninn þeim mun harðar þar sem hann hefur ekki aðeins blandað sandkökurnar sínar með vatni heldur einnig hunsað eina regluna með gjörðum sínum.“

„Það má ekki horfa framhjá því. Hins vegar hefur nokkur friður komist á í sandkassanum, börnunum til mikillar gleði. Þau eru sem sagt þegar byrjuð að gera greinarmun. Það þarf samt að leiðrétta það að börnin og þar með umsjónarmaðurinn geti hunsað annað boðorðið vegna þess að einhver hefur brotið fyrsta boðorðið, finnst þér það ekki? Gerum þá ráð fyrir að á töflunni á róluvellinum birtist skyndilega texti eins og hann hafi verið skrifaður af ósýnilegri hönd: „Hugsaðu um tilfinningar þínar því þær geta orðið til þess að þú blandir sandköku með vatni eða berjir einhvern. Láttu stjórnast af kærleika.“ Þar sem börnin eru enn ólæs og þar sem umsjónarmaðurinn neitar að lesa textann þarf eigandinn aftur að sinna því verkefni. Sjáðu, þarna kemur ein mamman,“ sagði fyrra tröllið og bætti öðrum stórum gjallmola í hópinn.

„Frábært. Sjáðu nú þetta!“ hrópaði annað tröllið hissa. „Því miður hefur staðan aðeins versnað núna. Ekki bara verða afbrotabörnin barin af hinum heldur er nú hafin barátta milli móðurinnar og umsjónarmannsins að ástæðulausu þar sem umsjónarmaðurinn sagði að aðeins fyrra boðorðið gilti en móðirin vill meina að bæði boðorðin séu gild. Sjáðu bara, þetta gengur svo langt að umsjónarmaðurinn og móðirin leita nú fylgismanna meðal barnanna. – Og nú berja þau hvort á öðru – og nú leyfir móðirin fylgismönnum sínum að berja á öðrum fylgismönnum sínum. Fylgismenn umsjónarmannsins berja sömuleiðis líka hina fylgismenn hans. Eru þau þá blind, heyrnarlaus og skilningsvana?“

„Við munum einmitt geta sannreynt það því sjáðu bara, þarna birtist annar texti á töflu leikvallarins. Viltu lesa hann?” spurði hitt tröllið.

Kannið einnig ásetning ykkar, þaðan sem tilfinningarnar koma sem geta valdið því að þið blandið vatni við sandkökur eða berjið aðra. Þekktu sjálfan þig með sannleika,” las seinna tröllið.

„Sérð þú þetta líka?“ spurði fyrra tröllið: „Eigandinn þarf að lesa þetta aftur því nú neita bæði umsjónarmaðurinn og móðirin að gera það. – Þarna kemur líka einn afinn!“

Annað tröllið kastaði enn einum stórum gjallmola í hraunsandinn: „Sjáum til hvort nú verði loksins komið á friði. Þetta ætti að vera nógu skýrt núna. – Ótrúlegt. Nú rífast umsjónarmaðurinn, móðirin og afinn jöfnum höndum og berja hvert annað ásamt eigin fylgismönnum. Trúirðu þessu!“

„En heimskulegt,“ sagði hitt tröllið í uppgjafartón: „Það er ekki meira pláss á töflunni á leikvellinum fyrir fleiri bókstafi, ekki eitt orð, hvað þá heila setningu og enginn hugsar um textann hvort sem er.“

„Þau þurfa heldur ekki fleiri texta,“ og þannig lauk annað tröllið leiknum: „Verurnar hafa sýnt að þær vilja ekki skilja þetta. Þær vilja frekar bara gera það sem þær langar, hvort sem um er að ræða barn, afa, mömmu eða umsjónarmann. Þar með hefur verið sannað að einum bókstaf í viðbót væri ofaukið. Setningarnar standa óbreyttar eftir atburðina. Þær voru þó meira en vináttuvottur.“

„Ég hef líka tekið eftir þessu,” sagði vinur hans og klifraði undir steininn: „Þær buðu hins vegar líka upp á möguleika fyrir verurnar til að kynnast sjálfum sér og skilja sig.“

„Jæja, kennisetjarinn hefur blindað þau gagnvart eigin veruleika. Þetta er svo leiðinlegt, leikum einhvern annan leik,“ og undan steininum hljómaði:

Ósnotur maður
er með aldir kemur,
það er best að hann þegi.
Engi það veit
að hann ekki kann,
nema hann mæli til margt.
Veita maður
hinn er vætki veit,
þótt hann mæli til margt.
1)

Síðan var þögn.

1) „Hávámál og Völuspa“, Gísli Sigurðsson, Svart á Hvítu, Reykjavik 1986 

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

Þegar fullorðnir leika

(c) Zen&Senf

Á leiðinni frá flugvellinum að dvalarstað sínum heyrði ferðalangur einn ákaft tal tveggja trölla, Kreddu og Kenningar sem stóðu á bak við stein.

Kredda hóf leikinn og sagði: „Leikum verurnar. Við segjum: „Sannleikurinn er sá að þessi teketill er ekki til,“ sem er raunveruleikinn. Vandinn er sá að við vitum þetta vel en hinir vilja ekki trúa því. Ef við segðum aðeins sannleikann myndum við tala þar til við værum bláar í framan og þyrftum að bíða þar til einhver áttaði sig á því að allt sem við segðum væri í raun og veru sannleikurinn. Það mun aldrei gerast því eins og við vitum er fólkið þrjóskt, heimskt og illa innrætt. Við erum þær einu sem höfum opinn huga og erum vitrar og góðar því við höfum skilið sannleikann eins og okkur var sagður hann. Þar sem við erum þær einu í þessum heimi sem eru þannig og verðum áfram þær einu, mun sannleikurinn heldur aldrei verða til þess að aðrir öðlist sömu innsýn ef fram heldur sem horfir. Því er okkur vandi á höndum.“

Hinu tröllinu, Kenningu, fannst leikurinn skemmtilegur og tók þátt: „Þarna gefst þó ákveðinn möguleiki. Við tökum þá afstöðu að það sé staðreynd að það er enginn teketill og notum til þess alla þá vegu sem eru færir til að dreifa skilaboðum og bera kennsl á málið. Við bönnum því alla frjálsa umræðu, skilgreinum þessa afstöðu sem óvéfengjanlega og sanna staðreynd og sýnum ekkert umburðarlyndi fyrir neinum frávikum.“

Kredda greip inn í: „Það er allt saman gott og blessað. En til þess þarf maður völd því sá boðskapur að ekki sé til neinn teketill hefur engin völd né möguleika á að öðlast völd. Og við höfum heldur engin völd.“

„Það er ekkert mál að leysa það,“ fullyrti Kenning: „Til eru verur sem hafa völd eða leitast við að hafa völd. Við gerum samkomulag við þær. Við færum þeim lögmætið sem fylgir sannleikanum og sem löngun þeirra í vald og stöðu þarfnast með þessum boðskap okkar sem hinir einu sönnu boðberar sannleikans og því verður tillögum þeirra hlýtt möglunarlaust. Í staðinn fáum við valdið …“

„Snilld! Og ef þær hlýða ekki þá brennum við þær með tevatninu og troðum telaufum upp í þær uns þær kafna í þeim. Þetta er gott plan,“ sagði Kredda með glampa í augunum.

„En þar með sönnum við þvert á sannleikann og boðskapinn að við drekkum te!“ skaut Kenning inn í.

„Hvaða máli skiptir það? Ertu búinn að gleyma að við erum hinir einu, sönnu boðberar sannleikans? Við höfum völdin, lögmætið og úrræðin til að réttlæta það. Við segjum bara að við höfum neyðst til þess. Skilurðu?“ og þannig lauk fyrra tröllið leiknum. „Komdu, drekkum te úr tekatlinum og syngjum. Það er svo þreytandi að leika þessar verur.“

Voðir mínar
gaf eg velli að
tveim trémönnum.
Rekkar það þóttust
er þeir rift höfðu:
Neis er nökkvinn halur.
1)

Þannig urðu verurnar að eldjötnum.

1) „Hávámál og Völuspa“, Gísli Sigurðsson, Svart á Hvítu, Reykjavik 1986 

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

Sápukúla

(c) Zen&Senf

Tröllin Viturmaður og Barn sátu á steini austan við Sveinstinda og köstuðu litlum steinvölum í Langasjó.

Barn: „Ég verð að segja þér hvað ég sá niður á Kirkjubæjarklaustri í dag. Barn eitt blandaði saman í glas sápu og vatni, tók rör og blés í sápulögin sem varð til.“

Viturmaður: „Það heitir að blása sápukúlur.“

Barn: „Hver sápukúla skildi sig frá þeirri næstu með þunnri filmu af vatni. Sápukúlurnar voru mismunandi stórar og litlar. Þær voru heldur ekki allar jafnkringlóttar en þó voru þær svipaðar á einhvern hátt. Stundum leystist þunna filman á milli tveggja sápukúlna upp og til varð ein, sameinuð, stærri sápukúla. Auk þess urðu stundum til fleiri nýjar sápukúlur úr sápukúlunum.“

Viturmaður: „Láttu mig þekkja það.“

Barn: „Eftir stutta stund byrjuðu sápukúlurnar að öðlast vitund og ein og ein sápukúla fór að hugsa um mikilvæga hluti og deila hugsunum sínum og upplifun með öðrum. Glasið fylltist af þúsundum upplýsinga, til dæmis hvað bæri að gera til að þunn vatnsfilma sápukúlunnar yrði fallegri, hvernig hindra mætti að maður springi of snemma eða hvernig koma mætti í veg fyrir að tvær sápukúlur yrðu að einni eða ein að mörgum. Aðrar sápukúlur veltu fyrir sér hvort það væri gott eða vont að tvær sápukúlur sameinuðust til að mynda eina eða þegar ein sápukúla yrði að mörgum. Aðrar svipað þenkjandi sápukúlur sem voru að takast á við það vandamál að hafa ekki (að eigin mati) nægilegt pláss, sameinuðust öðrum sápukúlum og stóðu sameinaðar gegn hverri þeirri sápukúlu sem gerði sig líklega til að véfengja plássið þeirra. Ef einhver tók ekki þátt eða leit út fyrir að ætla ekki að standa með þeim, þá krömdu þær viðkomandi og deildu þunnri filmunni á milli sín.“

Viturmaður: „Þetta er allt mjög hefðbundið.“

Barn: „Vitibornu sápukúlurnar komu sér saman um að þær þyrftu grundvöll til að skilja það sem væri í gangi. Þær deildu því sem þær skynjuðu í einingar, ákváðu hvað kæmi á undan og eftir og þróuðu kerfi og rökfræði til að skapa grundvöll fyrir samanburðarstaðhæfingar.“

Viturmaður: „Það er mjög sniðugt.“

Barn: „Margar sápukúlur voru lamaðar af ótta um að þær yrðu ekki jafnstórar og hinar en sumar stóru sápukúlurnar óttuðust hins vegar að þær yrðu litlar og reyndu að koma í veg fyrir það með öllum tiltækum ráðum. Hér og þar var sápukúla sorgmædd yfir stöðu sinni og margar eyðilögðu sig jafnvel sjálfar af þeim sökum. Aðrar sápukúlur litu svo á að þær hefðu fengið of lítið, að þær hefðu ekkert fengið af því sem þær áttu rétt á og vörðu sig fullum hálsi, fóru í fýlu eða sprikluðu um til þess að aðrar sápukúlur leiðréttu ástandið.“

Viturmaður: „Eðlilega.“

(c) Zen&Senf

Barn: „Vitrustu sápukúlurnar fylgdust með þessum atburðum á grundvelli kerfisins og rökfræðinnar og þróuðu hvort tveggja enn frekar. Þær skilgreindu sápukúlur út frá þunnri filmu þeirra og innra rými sápukúlnanna og útbjuggu lýsingu og skýringar út frá því á innra rými sápukúlunnar, yfir rýmið sem sápukúlan tók, þá atburði sem bar fyrir augu, ákveðinn tímapunkt fyrir upphaf og endi sápukúlunnar, frá því sápukúla var og þar til hún var ekki og yfir sápukúlur sem urðu til úr engu, því þó þær væru ekki til í augnablikinu benti allt til þess að þær yrðu til síðar.“

Viturmaður: „Skynsamlegt.“

Barn: „Öðrum sápukúlum stóð ekki lengur á sama um þetta allt saman og eyddu því tímanum í að gera grín að litnum á þessari eða hinni sápukúlunni sem þeim fannst vera „skakkur“ eða elta aðra sápukúlu sem virtist vera sérstaklega „heit“ á litinn.“

Viturmaður: „Skiljanlega.“

Barn: „Skyndilega varð allt hljótt. Allar sápukúlurnar féllu saman. Þær sameinuðust í grátt, fitugt löður, lágu þéttar saman í einum, einsleitum massa, án þunnu filmunnar sem afmarkaði þær, án glitrandi lita og sameinaðar í hreyfingarleysi sínu slettust þær í glasið sem óspennandi sápulöður. Barnið sem hafði fylgst með þessum fyndna, litríka, öra og líflega gjörningi með glampa í augunum, var hætt að blása.“

Viturmaður: „Það hef ég líka séð.“

Barn: „Aðeins ein agnarsmá sápukúla sat föst í örvæntingu sinni á glasinu, fann endalokin nálgast, sá rörið við munn barnsins og lungu þess fyllast aftur af lofti.“

Viturmaður: „Ertu með sápu, vatn og glas? Mig langar að leika.“

Viturmaður og Barn söngluðu á meðan þau blésu í glasið sitt:

Meðals notur
skyli manna hver:
æva til snotur sé.
Því að snoturs manns hjarta
verður sjaldan glatt,
ef sá er alsnotur er á.

1) „Hávámál og Völuspa“, Gísli Sigurðsson, Svart á Hvítu, Reykjavik 1986

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deSeifenblase

Lítið á enda

(c) Zen&Senf

Ekki langt frá Hvanngili dönsuðu þrjú tröll, Durgur, Bófi og Barefli í kringum stein einn og léku uppáhaldsleikinn sinn, leik veranna.
Við dansinn í kringum steininn sungu Durgur, Bófi og Barefli lag sitt í kór:

„Það er svo gott,
að við erum
ekki til í raun,
því við myndum alltaf
draga það strá
sem styttra væri.“

Barefli: „Hvert er umkvörtunarefni yðar?“

Durgur: „Það geta allir staðfest að ég var alltaf heiðarlegur. Nú er ég kominn á þann aldur að ég er farinn að ganga frá veraldlegum málum mínum og þess vegna stend ég hér. Þessi vera segir að ég skuldi peninga fyrir dauða minn. Ég þarf að greiða leigu fyrir mitt dauða hulstur. Hann er líkræningi og ég ásaka hann því um þjófnað.“

Bófi: „Við þurfum að standa straum af kostnaði vegna dauða hans. Líkami hans þarf pláss, það þarf að viðhalda kirkjugarðinum, við sem samfélag töpum verðmætri lóð og hann tekur plássið frá einhverjum öðrum. Ég fer aðeins að lögum. Þegar einhver hendir rusli í ruslafötu þarf líka að greiða fyrir það. Hann er bara ekkert annað en slugsi.“

Barefli: „Hvernig getið þér, Durgur, eytt tíma okkur hér út af slíku smámáli? Ég skil þetta ekki heldur. Sá ásakaði er aðeins að fylgja lögum og rétti. Hann er þræll laganna, réttarins vegna. Þér getið því ekki ákært hann heldur lögin sjálf. Ég verð að vísa kæru yðar frá þar sem ekki er við þann ákærða að sakast í þessu máli.“

Durgur: „Hann er böðull. Ég á tilkall til þess grundvallarréttar sem dauði minn er og hann skal álitinn slíkur. Hvernig má það vera að með því að nýta mér náttúrulegan rétt minn verði ég mér úti um verulegar skuldir?“

Barefli: „Ég er líka böðull orðsins og líka þræll laganna, réttarins vegna. Auk þess þurfið þér ekki að greiða skuldina. Ættingjar yðar þurfa að greiða skuld yðar.“

Durgur: „Með náttúrulegum rétti mínum, dauðanum, borga ég sanngjarnt verð fyrir fæðingu mína. Skuldin hefur því verið jöfnuð út. Skuldir mínar til ríkisins vegna tilvistar minnar hér hafa einnig allar verið greiddar auk alls þess sem ég skuldaði öðrum. Þér vitið einnig að peningaskuldir sem af dauða mínum stafa eru aðeins til komnar laganna vegna, ekki réttlætisins. Að innheimta slíkar peningaskuldir af ættingjum mínum vegna þeirrar staðreyndar að ég hafi dáið er blygðunarlaus hagnýting á guðhræðslu þeirra. Þó þetta sé ekki þeirra skuld, heldur aðeins skuld þeirra samkvæmt lögum, er þeim skylt að greiða skuldina og þar af leiðandi er engin undankoma möguleg undan skuldinni sem er ekki þeirra.“

Barefli: „Þannig er þetta bara. Annars vantar fleira upp á ákæru yðar. Lögin okkar boða að það atriði sem véfengja á með ákæru þarf að hafa átt sér stað áður en hægt er að kæra atburðinn. Það er óvéfengjanlegur grundvöllur laganna. Hér, eins og þér sjáið sjálfir, hefur þetta ekki átt sér stað í tilfelli yðar. Hér er því enginn grundvöllur til ákæru. Ég verð því að vísa kæru yðar frá samkvæmt lögum og reglu.“

Durgur: „Get ég sem sagt bara borið upp kæru mína hér eftir að ég er dáinn?“

Barefli: „Svona er þetta bara. Samkvæmt lögunum er það samt sem áður ekki mögulegt því þó að grundvöllur til ákæru sé þá til staðar er enginn ákærandi lengur til staðar og samkvæmt lögum má enginn leggja fram kæru eftir andlát sitt og því þyrfti einnig að vísa þeirri kæru frá. Saksóknari gæti í því tilfelli lagt fram kæru fyrir yðar hönd en til þess þyrfti hann að geta stuðst við lögin. Þér þurfið því að snúa yður að löggjafanum.“

Durgur: „En það gætu liðið margir áratugir þar til nægilega margir eru kosnir á þing sem trúa því að hinir dauðu ættu ekki að greiða leigu eftir dauða sinn. Þegar maður lítur einnig til þeirrar staðreyndar að þing samfélagsins hefur hag af því að rukka leigu af þeim sem deyja, og að starfsmenn þingsins, eins og sá ákærði hérna, græða á því, og þegar maður hugsar til þess að þér sjálfir, hæstvirtur dómari, gegnið forystuhlutverki á umræddu þingi og eigið þar af leiðandi hagsmuna að gæta í málum er varða að þingið, þ.e.a.s. að rukka dauðaleigu af þeim sem deyja, er nokkuð ljóst að ég verð löngu dáinn og rotnaður áður en að því kemur.“

Barefli: „Mér þykir þetta ólán yðar líka leitt. Þetta fylgir þeirri áhættu sem allir taka með lífinu. Við verðum öll að fara að lögum og reglu. Hvernig færi fyrir okkur ef við gerðum það ekki? Þér getið sannarlega borið upp kæruna við dómara þinn á áfangastað. Vinsamlegast standið upp. Eftirfarandi dómur fellur í rétti þessum: Kærunni er vísað frá … ákærandi greiðir allan málskostnað.“

Durgur: „Verurnar tala um lög og réttlæti en fara frekar að lögum en réttlæti…“

Barefli: „…þannig verða lög að óréttlæti, náttúruréttur…“

Bófi: „… að mannréttindum, lýðræði…“

Durgur, Bófi og Barefli: „… að einræði fjöldans og lífið að gamalkunnum leik með of litlum prikum.“

“Þveginn og mettur
ríði maður þingi að
þótt hann sét væddur til vel.
Skúa og bróka
skammist engi maður
né hests in heldur,
þótt hann hafit góðan.” 1)

1) „Hávámál og Völuspa“, Gísli Sigurðsson, Svart á Hvítu, Reykjavik 1986 

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deBedenke das Ende

Án smásjár

(c) Zen&Senf

Tvö: „Þeir segja að hann hafi skapað verurnar í sinni eigin mynd.“

Tröllið Eitt hallaði sér aftur í Hafi Kyrrðarinnar, aftur í rykið, leit á þessa bláu plánetu sem flaut yfir sjóndeildarhring alheimsins, þakin hvítum blaktandi fánum og sagði íhugult: „Maður þarf örugglega mjög góða smásjá til að skoða hversu mikið í eigin mynd þær eru.“

Tvö: „Hið algilda þjónar hinu afstæða eins og ofmat þjónar auðmýkt.“

 

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deOhne Mikroskop

Vera með fullri meðvitund

Ferðalangur: „Við höfum nú kynnst heilmiklu um þessar verur og eftir stendur spurningin: hvað gerir það að verkum að þessar verur eru svo ólíkar öðrum tegundum?“

Hugsuður: „Jæja, líklega má þar helst nefna það sem yfirleitt kallast mannleg samskipti.“

Ferðalangur: „Hvað útskýrir þá fílskúna sem stendur við hlið kynsystur sinnar sem er að fæða kálf til að verja hana mögulegum árásum rándýra þar sem hún er ófær um að verja sig sjálf í þeirri stöðu?“

Hugsuður: „Gott og vel. Kannski er þar á ferðinni fyrirbærið sem yfirleitt kallast samkennd.“

Ferðalangur: „Og hvað kallast þá viðbrögð plantna sem sýna merkjanleg viðbrögð við því þegar nágrannaplöntur þeirra eru drepnar með eitri?“

Hugsuður: „Fari vísindin til helvítis. Eftir stendur það sem flestir kalla sál.“

Lljósmynd: © Kári Þór Jóhannsson, Fiskbúð Sjávarfangs

Ferðalangur: „Og hvað myndi það kallast sem fær mörgæs til að vernda hluta af rotnuðum leifum einstaklings af sinni eigin tegund fyrir árásum hrææta til þess eins að leifarnar verði ekki étnar af hræætunni og mörgæsin lætur sig jafnvel hafa árásir hræætunnar á meðan hún neitar að sleppa rotnuðum leifunum?“

Hugsuður: „Eins og þú vilt. Þá er aðeins eftir það sem flestir kalla vitsmuni.“

Ferðalangur: „Þú meinar að það sé hæfileikinn sem greini verurnar sérstaklega frá öðrum tegundum?“

Hugsuður: „Já.“

Ferðalangur: „Þú hefur rétt fyrir þér. Verurnar eru nefnilega eina tegundin sem hefur ástríðufulla löngun til að þurrka út sína eigin tegund með nokkrum tökkum.“

Hugsuður: „Jæja, rökhyggjan sér til þess að þær halda sig frá því skrefi.“

Ferðalangur: „Áttu við það sem bjó upprunalega til þennan hæfileika?“

Hugsuður: „Þá er það einfaldlega það ástand sem kallast að vera með fullri meðvitund.“

Ferðalangur: „Er það virkilega?“

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deSich seiner selbst bewusst sein

“Án grundvallaratriðanna”

Áður en hvítir bræður okkar komu og gerðu okkur að siðmenntuðum manneskjum áttum við engin fangelsi.

Þar af leiðandi voru heldur engir glæpamenn á meðal okkar. 

Án fangelsis eru engir glæpamenn.

Við höfðum hvorki lása né lykla og því voru engir þjófar meðal okkar.

Væri einhver svo fátækur að eiga hvorki hest, tjald né teppi, gáfum við honum það.

Við vorum alltof ósiðmenntuð til að telja einkaeign mikils virði.

Við sóttumst aðeins eftir eignum til að geta gefið þær áfram.

Við þekktum ekki til peninga og því var virði manns ekki metið af auðæfum hans.

Við höfðum engin rituð lög, enga lögfræðinga og enga stjórnmálamenn og því gátum við ekki svindlað hvert á öðru.

Ástandið var mjög slæmt áður en hvíti maðurinn kom og ég get ekki útskýrt hvernig við komumst af án þessara grundvallaratriða sem eru nauðsynleg í siðmenntuðu samfélagi. “

Lame Deer, Tahca Ushte, Lakota

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deOhne die grundlegenden Dinge

Viðeyjarklaustur 17ándi Novimbris anno 1534

Heilögu systkin.

Ástæða þess að ég rita yður þetta bréf er sú að í sex nætur hefir mig dreymt mjög undarlega drauma. Hafa draumar þessir sótt mjög á mig og voru þeir svo skýrir sem veruleikinn sjálfur. Það er jafnlegt draumum þessum að þeir varða Hans Heilagleika Páfa, en aldrei þó þann sama. Slík var framkoma þeirra að eigi þykir sæmandi Páfastól. Skora ég því á yður að sýna engum bréf þetta því það gæti þótt guðlast. Þar eð þér eruð að nema hin guðlegu fræði í Flórens vildi ég bera fyrir yður drauma þessa og spyrja hvort þeir eigi við rök að styðjast. Ég er maður berdreyminn. Hef ég þá draumrakningar mínar:

(C) Ragnar Ómarsson

Fyrsti draumur.

Mér fannst sem ég svifi inn í kapellu eina glæsilega svo ég hefi eigi annað séð. Með mér gekk maður glæsilega búinn sem sæmir prinsum. Sjálfur var ég forkunnlega búinn purpura og pelli svo ég hefi eigi annað borið um ævina. Kenndi ég að maður sá er með mér gekk var bróðir minn. Álengdar sá ég mann og kenndi ég hann einnig. Það var Hans Heilagleiki Sánkti Sixtus IV Páfi. Mér þótti hann greiða mönnum nokkrum fé og var það gildur sjóður. Fyrir ofan þá stóð líkneski grafið og sýndi það atburð þann er Júdas kyssti Krist í Getsemane-garðinum. Mennirnir sem tóku við fénu urðu okkar varir og sóttu að oss. Báru þeir allir vopn og ísaumað merki á brjósti klæða sinna. Kenndi ég þar merki Pazzi ættarinnar frá Flórens. Skyndilega var sem signing stæði yfir og þjónaði Hans Heilagleiki Páfinn fyrir altari. Mennirnir vógu nú að oss en Hans Heilagleiki lagði blessun sína yfir þá. Mér tókst að verjast og hörfaði bak við altarið en bróðir minn var veginn fyrir fótum Hans Heilagleika svo að blóðið lagði yfir fætur hans. Í bræði minni bölvaði ég Pazzi ættinni en þá sneri Hans Heilagleiki Páfinn sér að mér og hrópaði reiðilega: „Lorenzo de Medici þér eruð bannfærður fyrir guðlast í húsi drottins.

Og við það vaknaði ég.

Annar draumur.

Mér fannst sem ég væri epli í munni á steiktu svíni sem stóð á langborði einu í stórum glæstum sal. Fyrir miðju borði sat Hans Heilagleiki Innocent VIII Páfi og honum á hægri hönd herra Kardínáli Borgia, Kanselráð yfir Curia. Fannst mér sem hann væri að ausa gulli og silfri úr perluskreyttri skál, en í annan stað fannst mér það vera saur og gall. Jós hann þessu yfir Hans Heilagleika þannig að þegar Hans Heilagleiki leit á hann var það gull og silfur, en þegar Páfi leit af honum, var það saur og gall. Við vinstri hlið Hans Heilagleika sat yngri maður og var það Franceschetto, launsonur hans. Var hann feitur mjög og át stöðugt af yfirhlöðnu veisluborðinu um leið og hann flekaði unga tvíbura, dreng og stúlku. Af og til sneri hann sér að föður sínum sem blessaði hann en sonurinn ældi í kjöltu hans. Þeir virtust vera í hrókasamræðum meðan þessu fór fram. Í fyrstu greindi ég eigi hvað þeim fór í milli en þar kom að ég fékk heyrn og í því sneri Hans Heilagleiki Páfinn sér að herra Borgia og mælti: „Brúðkaup sonar vor var oss Páfastóli dýrkeypt, svo að hver sjóður er nú tæmdur. Hafið þér minn kæri Borgia eigi eitthvert ráð sem duga skal sjóðum vorum til björgunar?“ Þá mælti Borgia: „Skoðað hefi ég málið og vil ég það til leggja yðar hátign að fjölgað verði kardínálaembættum í Vatíkaninu og skulu þau föl hæstbjóðanda. Einnig að leggja niður aflífanir syndara í ríki þínu en þungar sektir teknar í staðinn, því drottinn vor sækist eigi eftir dauða syndara heldur frekar að hann greiði fyrir þær og lifi.“ Þá mælti Hans Heilagleiki: „Guðs mildi og blessun er að hafa yður í minni þónustu“ og veitti honum blessun sína. En í sama vetfangi teygði sonur hans sig eftir mér og það síðasta sem ég man var ferlegt gin hans áður hann gleypti mig í einum bita.

Og við það vaknaði ég.

Þriðji draumur

Það fannst mér sem ég væri staddur á torginu gegnt Péturskirkju og var þar fjölmenni mikið. Það virtist sem fögnuður mikill væri meðal fólksins. Ég gekk að manni einum sem svalg stórum úr kaleik svo flóði niður kufl hans. Ég innti hann eftir hver efni stæðu til veislunnar. Hann svaraði: „Nú er vika liðin síðan Herra Borgia var kjörinn Páfi og hefur hann tekið sér nafnið Alexander VI. Þessa viku hefir hann haldið Rómarbúum veislu mikla og hefir hvergi verið til sparað og eigi skort mat eður vín. Í dag er síðasti veisludagurinn og hefir Hans Heilagleiki lofað mjög óvæntri sýningu sem mun flixibub haxeme jodlibomm.“ Þá tók mannfjöldinn að öskra og æpa og heyrði ég eigi hvað maðurinn sagði. Sá ég hvar Hans Heilagleiki stóð á torginu miðju skrautbúinn með rauða skikkju um öxl. Fylgdarsveinar voru með honum og báru sumir sverð en aðrir lensur og riðu þeir stórum hvítum gæðingum. Var nú leitt fram í böndum naut eitt mikið og mannýgt. Slógu sveinar Hans Heilagleika skjaldborg um hann en nautið var leyst. Leitaði það á mannfjöldann allt í kringum torgið og felldi. Riddararnir leituðu eftir því og reyndu að koma á það lagi. Var það stundum að þeim tókst það en í annan stað urðu menn fyrir. Varð mannfall mikið. Gekk svo um hríð og tók þá að mæðast nautið. Þar kom að nautið lagðist niður í sárum og gekk Hans Heilagleiki þá úr skjaldborginni með sverð í hönd og hjó af nautinu höfuðið.

Og við það vaknaði ég.

Fjórði draumur

(C) Ragnar Ómarsson

Það fannst mér sem ég væri staddur í stórum dimmum sal sem á voru 18 dyr. Undir arminum bar ég körfu eina hvar í voru tvö gullepli. Ég var klæddur sem Kardínáli, í rauðum silkikyrtli með rauðan hött á höfði. Ég gekk að einni hurðanna, opnaði og gekk eftir löngum breiðum gangi. Gangurinn var lýstur glitrandi stjörnum og á veggjum voru myndir úr Edensgarði. Við enda gangsins kom ég að stóru gullnu hliði sem glóði í skini stjarnanna. Hliðið laukst upp og ég gekk inn. Fannst mér sem ég stigi inn til Himinríkis. Fyrir framan mig stóð risavaxin himinsæng., tjölduð silkihvítum voðum. Gekk ég nær og sá þá mann svipljótan mjög liggja umvafinn skýhnoðrum í sænginni. Það var Hans Heilagleiki Alexander VI Páfi. Beygði ég höfuð mitt fyrir honum og kyssti hring hans og færði honum gulleplin tvö. Hann tók móti þeim og reif þau í sig og glotti ferlega. Ég mælti: „Yðar háæruverðuga tign, hví hafið þér svo stór augu eður hvaðan hafið þér slíkar loðnar hendur og klær? Og hvernig fenguð þér svo stór eyru og slíkt ferlegt úlfsgin?“ „Það get ég sagt yður Rauðhöttur góður að slíkt telst eigi löstur meðal vor páfa því vér höfum velþóknun guðs og blessun“ mælti páfi og hló ferlega. Þá mælti ég: „Flýjum vér erum í úlfshöndum.“

Og við það vaknaði ég.

Fimmti og sjötti og síðasti draumur

Það fannst mér sem ég væri staddur í lystigarði í Bologna. Í draumi þessum hafði ég engan líkama en þó sjón og heyrn. Tvær nætur dreymdi mig draum þennan. Fyrir framan mig stóð risastór bronsstytta af manni í silkiserk með krossmark á brjóstinu og hélt á konungsmerki í vinstri hönd en sverði í hægri. Á fótstallinum stóð letrað: „Júlíus II Páfi – Stofnandi Páfadóms og bjargvættur.“ Skyndilega hóf styttan upp raust sína og kvað:

„Þið hermenn helgaðir.
Helgaðir sverði Guðs.
Dagur refsingarinnar,
refsandi handar Guðs ríður til höggs.
Skerpið eggjar og
dragið eigi.
Frakknesk höfuð fjúka.
Frakknesk höfuð fjúka.
Ég vil bað.
Bað í frönsku blóði.
Fuori i barbari!
Fuori i barbari!”

Um stund ríkti þögn, sem rofin var af jarðruski. Fyrir fótum styttunnar reis upp úr jörðinni önnur stytta gerð úr marmara. Það var Laocoön laus úr prísund snákanna og hann hrópaði:

„Annaðhvort,
leynast Grikkir í þessum hesti.
Eða hann er herbragð,
njósn og vél.
Til að eyða vorri borg.
Vélráð eru hulin í honum.
Treystið þessu eigi Trójubúar.
Trúið ekki þessum hesti,
hvað sem hann er.
Ég óttast Grikki,
færandi gjafir.“

Sá ég þá spúandi snáka tvo skjótast upp úr jörðinni og réðust þeir á Laocoön og vöfðu sig um hann og drógu hann til sín ofan í jörðina. Gnýr mikill gekk þá og dynur svo að styttan af Júlíusi féll af stalli. Loftið fylltist púðurreyk og í gegnum mökkinn greindi ég stóran hóp Frakkneskra hermanna sem ruddust inn í garðinn. Gerðu þeir elda mikla og tóku styttuna og bræddu. Steyptu þeir þar úr bronsi því kanónu og fallstykki mikil og skutu af á borgina.

Og við það vaknaði ég.

(C) Ragnar Ómarsson

 

deViðeyjarklaustur, 17ter November anno 1534

Samtímalegur textinn

Vísindalega upplýsingaþjóðfélagið

Í upphafi
: stafrófið

a b c d e f g h i j k l m n o b q r s t u v w x y z
orð, setning, málsgrein, …

Málfræðin
: „kveikja á, slökkva á“

01001100  01101110  01101100

Stafrófsröðin
: Emoji –
umbreytast í hugsuð

denker-mutiert-zu-emoji

Staðfesting

akzeptanzsuche

Álit er þekking
… , Trump, Urbi et Orbán, Frau Kepetry, …

: ærandi þögn,
eðaich-lach-mich-weg

 

deZeitgenössischer Text

Menntun, gáfur og siðmenning

troll-imadeWEB-1Tilvera: „Það er ljóst að siðmenningin hófst ekki fyrr en fólk fór að lesa og skrifa. Maðurinn á rétt á menntun.“

Ónytjungur: „Hvaða meinarðu með að lesa og skrifa? Hvort ertu að tala um lestrarhæfnina eða skriftarkunnáttuna?“

Tilvera: „Án skriftar er lestur útilokaður.“

Ónytjungur: „Ef ég man rétt þá stóðu kristilegir trúboðar fyrir lestrar- og skriftarkennslu áður fyrr til að geta fært biblíuna til fólksins á þeirra eigin tungumáli. Þannig varð til dæmis kyrillíska letrið til. Um hvaða bók snýst þetta núna?“

Tilvera: „Þetta snýst um að maðurinn eigi rétt á menntun.“

Ónytjungur: „Var ekki nóg að nota mynd til menntunar?“

Tilvera: „Til að geta skapað sér mynd er þörf á greind.“

Ónytjungur: „Hvað meinarðu með greind?“

Tilvera: „Til eru mismunandi afbrigði greindar.“

Ónytjungur: „Hver segir það?“

Tilvera: „Greindarvísitalan.“

Ónytjungur: „Meinarðu Rorschach-prófið sem notað er í greindarrannsóknum?“

Tilvera: „Þetta eru vísindi. Aðeins með lestar- og skriftarkunnáttu er hægt að ná hærri greindarvísitölu.“

Ónytjungur: „Fyrst greind er nú mælanleg og menntun er aðeins möguleg með lestri og skrift þá hef ég nokkrar spurningar sem ég hef lengi verið að velta fyrir mér án þess að hafa fundið svar við.“

Tilvera: „Láttu þær koma, ég hlusta.“

Ónytjungur: „Gæti ólæs maður búið til flókna, rafknúna vél?“

Tilvera: „Nei.“

Ónytjungur: „Hvernig liti flugvél út sem ólæs maður hefði búið til?“

Tilvera: „Líklega eins og fjaðrakjóll en við vitum að enginn gæti flogið slíkri vél.“

Ónytjungur: „Þá væri hann vafalaust líka of heimskur til að skilja hvað þyrfti að gera til að láta tvo atómkjarna renna saman.“

Tilvera: „Hvílík hugmynd! Ég gæti það ekki einu sinni sjálf og ég er mjög vel lesin. Það væri aðeins á færi einhvers með enn hærri greindarvísitölu en ég.“

Ónytjungur: „Og til hvers lærðirðu þá að lesa? Til að geta lesið um að einhver annar geti látið tvo atómkjarna renna saman?“

Tilvera: „Til dæmis.“

Ónytjungur: „Og um að til eru flugskeyti sem þurfa aðeins hálftíma til að komast hálfan hringinn í kringum hnöttinn?“

Tilvera: „Það eru mikilvægar upplýsingar.“

Ónytjungur: „Af hverju?“

Tilvera: „Þá veit ég hve langan tíma ég hef til að finna skjól.“

Ónytjungur: „Skjól fyrir hverju?“

Tilvera: „Fyrir kjarnorkusprengju.“

Ónytjungur: „Ertu að segja mér að siðmenningin hafi hafist með lestrar- og skriftarkunnáttunni og að maðurinn eigi rétt á menntun svo að hann geti, til dæmis, komist í skjól í tíma fyrir kjarnorkusprengju sem menn á grundvelli árangursríkrar lestrar- og skriftarkunnáttu og hærri greindarvísitölu hafa fundið upp, smíðað, sett upp og notað?“

Tilvera: „Það sagði ég aldrei.“

Ónytjungur: „En er það ekki þannig, 70 árum eftir Hiroshima og Nagasaki, þegar allt kemur til alls?“

Tilvera: „Til þessa hafa bæði þau 1.200 meiriháttar óhöpp sem og hinar einu, tvennu tölvuviðvaranirnar á viku, sem verða í Bandaríkjunum, alltaf farið vel.“

 Ónytjungur: „Og hvers vegna minnir þetta mig á þjófinn sem ákvað að brjótast inn í hús nágrannans næstu nótt með þeim rökum að innbrotin hefðu hingað til alltaf farið vel og hann hefði aldrei verið staðinn að verki?“

Tilvera: „Af því að þú ert heimskingi.“

Ónytjungur: „Það er þá eitthvað gott við að vera heimskingi. Sagði ég þér nokkurn tímann frá því að móðir Alberts Camus hafði aðeins 400 orða orðaforða?“

Tilvera: „Og hvaða ályktun dregurðu af því?“

Ónytjungur: „Að ekki er öruggt að orðaforði upp á 40.000 orð geri menn greindari aðeins mælskari.“

Tilvera: „Ertu að dæma Albert Camus?“

Ónytjungur: „Hvernig dettur þér það í hug? Ef ég man rétt erum við að tala um greindarrannsóknir, um fólk sem á grundvelli árangursríkrar lestrar- og skriftarkunnáttu og hærri greindarvísitölu fundu upp, smíðuðu, settu upp og höfðu í hyggju að nota kjarnorkusprengjuna þína, um þjóf sem ákvað að brjótast inn í hús nágrannans að nóttu til með þeim rökum að innbrotin hefðu nú alltaf farið vel þar sem hann hefði aldrei verið staðinn að verki, og um þig því þú telur að siðmenningin hafi hafist með lestri og skrift og þess vegna eigi maðurinn rétt á menntun.“

Tilvera: „Á hann kannski ekki rétt á henni?

Ónytjungur: „Það er ekki málið. En ég get aðeins talað fyrir sjálfan mig. Og ég hef nú þegar heyrt það sem ég þarf til að  ákveða að það sé þó betra að vera heimskur og ég vil frekar tala um fólk sem hefur áunnið sér traust mitt. Greind er ekki til í fleirtölu.

þýðandi: Maria Huld Pétursdóttir

deBildung, Intelligenz und Zivilisation

frÉducation, intelligence et civilisation

ukEducation, intelligence and civilisation