Greinasafn fyrir merki: Friedrich Dürrenmatt

Landshornaflakkari

troll-imadeWEB-1Litli gesturinn við bakkann á litla læknum hafði tekið ákvörðun: það er skynsamlegt að gera greinarmun á skynvillu og raunveruleika. Þetta væri því aðeins tálsýn, því þegar öllu var á botninn hvolft hafði þetta tré þarna í raun lifað eldinguna af og notað þaðan í frá aðeins það sem eftir var af berkinum til að búa til grænu laufin sem birtust árlega á sviðnum greinum þess.

12 ára gamall mörgum árum seinna fór hann í ferðalag um heimsálfuna með foreldrum sínum. Meðal viðkomustaða voru landamæri Þýskalands og Tékkóslóvakíu sem á þeim tíma kölluðust enn Járntjaldið. Þarna stóð hann á þessari lestarstöð í Bayerisch Eisenstein og þreifaði skilningsvana fyrir sér með augunum á öllum þessum hlutum sem fólki þótti greinilega nauðsynlegir. Því á þessum aldri gerir maður enn ráð fyrir því að fullorðið fólk geri aðeins það sem er algjörlega og ófrávíkjanlega nauðsynlegt. En á þessum aldri virðast fullorðnir upplifa allt sem nauðsyn og takmarka þannig heim möguleikanna, heim hins 12 ára.

Þá rifjaðist upp litla sagan eftir Sjón og Halldór Baldursson, “Sagan af húfunni fínu”:

Strákur sat á steini.
Þeir voru uppi í sveit, strákurinn og steinninn.
Lítil fjölskylda úr borginni átti leið hjá, pabbi og mamma með son sinn á unglingsaldri.
Þau staðnæmdust fyrir framan strákinn á steininum og góndu á hann.
Strákurinn góndi ekki á móti, honum hafði verið sagt að það væri dónalegt að góna, hann skoðaði á sér fæturna.
„Aldrei má ég sitja á steini,” sagði pabbinn.
„Steinar skíta út buxurnar manns, og svo er vont að sitja á þeim,” sagði mamman.
„Tvisvar verður sá feginn sem á steininn sest,” sagði sonurinn, sem var sprenglærður af unglingi að vera.
Hann leit spyrjandi á strákinn á steininum.
„Er það ekki?”

Þannig stóð þessi skólastrákur fyrir framan þessa breiðu, berangurslegu ræmu sem skar skóginn í tvo hluta fyrir framan háa girðinguna sem átti að hindra aðgang að breiðri röndinni þó ekki væri ljóst hvaða tilgangi þetta þjónaði. Það virtist ekkert þess virði að vernda á þessari breiðu ræmu, engir runnar, engin tré, engin engi sem í þýskum borgum kölluðust grasfletir og þóttu svo verðmætir að fyrir framan hverja útidyrahurð sem stóð við jaðar svona grasflatar í borgunum þurfti að setja skilti sem á stóð: „Bannað að ganga á grasinu. Foreldrar eru ábyrgir fyrir börnum sínum.“

Sýnin á hlutina sem birtast manni breytist með árunum. Þannig stökkbreytist til dæmis beljandi stórfljót síns tíma, sem eitt sinni þurfti alla mannlega krafta til að kasta stórum steini yfir, í lítinn og mjóan læk á fullorðinsárum, aðeins meter á breidd með friðsælum vatnsklið og vatnshæð sem nær vart upp í ökkla.

12 ára drengurinn stóð á lestarstöðinni í Bayerisch Eisenstein og þreifaði með skilningsvana augunum aftur á þessari háu girðingu og þessari breiðu, berangurslegu ræmu sem skar skóginn í tvo hluta. Hann velti fyrir sér hvernig dýri í skóginum liði sem kæmi skyndilega að þessari girðingu sem stæði í vegi fyrir því að það kæmist að fæðunni hinum megin sem dýrið hafði áður alltaf getað komist í. Það skipti enda ekki máli hvort dýrið væri hérna megin eða hinum megin við girðinguna, það væri engu að síður í sömu stöðu.

Það var ekki fyrr en seinna, þegar drengurinn var orðinn fullorðinn, að hann fékk svör við spurningunni um það af hverju fullorðnir bjuggu til nauðsynjar sem takmörkuðu heim möguleikanna. Svarið var að finna í setningu sem rithöfundurinn Friedrich Dürrenmatt lagði Romulus sínum í munn: Ríkið notar orðið Föðurland alltaf þegar það ætlar að fremja fjöldamorð.

Þannig varð drengurinn að því sem á Íslandi kallast Landshornaflakkari, sá sem flakkar á milli landshorna, sá sem Íslendingarnir segja að gangi á sínu eigin munnvatni.

Sá sem ferðast á milli menningarheima, ferðalangur sem eitt sinn var mjög velkominn gestur á öllum íslenskum heimilum, gestur sem skiptast mátti á viðhorfum við. Því munurinn á orðunum ferðalag og vegferð er sá að annað er samheiti yfir upplifun en hitt er samheiti yfir afþreyingu sem er ekki það sama. Hvort tveggja býður upp á skemmtun, annað vegna mistaka og af hinu verða örugglega aðrir sem vita hvað skal segja. Ekki hefur öll sýn á það sem hefur rekið á fjörur manns á ævinni breyst með árunum .

Því veit gesturinn enn þann dag í dag ekki svarið við spurningunni hvert þjóðerni hans er.

unbenannt-20Það var hann sem kastaði steinunum í beljandi stórfljótið þegar hann fann heimili sitt á hinum bakkanum: risavaxið tré sem hafði orðið fyrir eldingu. Trjástofninn var holur að innan, innviðirnir svartir og sviðnir og neðarlega á annarri hliðinni var stórt skarð, inngangur inn í þennan trjábol. Þegar sá fimm ára leit upp þar sem hann stóð uppréttur innan í trjábolnum, sá hann allar svörtu greinarnar í krónunni sem klæddist aftur grænum laufkjólnum. Þetta tré var besti vinur hans og þeirri fáránlegu spurningu um hverrar þjóðar hann væri – svaraði hann af heiðarleika – sama og þetta tré.

þýðandi: Guðrún Sævarsdóttir

deLandshornaflakkari